Fitalat nedir?

Ftalik asidin monohidrik alkoller ile yaptığı diesterlere Fitalatlar denilmektedir.  Genellikle plastiklerin esnekliğini arttırmak için kullanılmaktadırlar. Plastiklere eklendiklerinde uzun polivinil moleküllerin birbirleri üzerinde kaymasına izin verirler. Suda çözünürlükleri düşük, yağda çözünürlükleri yüksektir. Kanserojen özelliğe sahiptirler. 

Fitalatlar farmastotatik ilaçların plastik kaplanmasıdan ve besin takviyelerinin viskositelerini kontrol edici, jelleştirici, film oluşturucu, seyreltici, yağlayıcı, bağlayıcı, emülsifiye edici ve süspanse edici ajan olarak kullanımına kadar çok geniş bir kullanınım alanına sahiptiler [1]. Endüstride çok değişik amaçlarla kullanılmaktadır: Kişisel bakım ürünleri (parfümler, losyonlar ve kozmetiklerde boya veya koku tutucu olarak), boyalar (film ya da parlaklık vermek için), endüstriyel plastikler, özel tıbbi aletler ve malzemeler (kan torbası, intravenöz sıvı ve total parenteral beslenme torbaları, infüzyon setleri) farklı fıtalat türleri içermektedir [2].

Fitalatlar ve Sağlık

Fitalatlar; vinil ve plastik kaplarda, gıda ambalajlarında, ev eşyalarında, sabun, losyon gibi birçok vücut bakım ürününde kullanılmaktadır. En çok bilinen Fitalat DEHP [di(2etilheksil)] Fitalat’ın insanlarda kansere neden olduğu IARC  (Internatıonal Agency For Research on Cancer–Uluslararası Kanser Araştıma Ajansı) tarafından kabul edilmiştir [3]. Bazı Fitalat türlerinin karaciğer ve böbrek üzerinde etkili olduğu bildirilmektedir [4].  Araştırmalara göre; bilinen en tehlikeli 2 fitalata (DEHP ve DBP) maruz kalma en çok yiyecekler yoluyla olmaktadır. Fitalat gıdalara, gıdaların ambalajlanmasında kullanılan PVC’den geçmektedir. Yapılan araştırmalar Fitalatların genital bozukluklara sebep olmakta, kısırlığa sebep olamaktadır [4]. Fitalatlar prezervatiflerin yapımında da kullanıldığından hem erkek hem de bayanlar bu etkiye maruz kalabilmektedir. Greenpeace tarafından bebeklerin diş kaşıyıcıları ve oyuncaklarında yapılan analizlerde bu ürünlerin %40’ında zararlı Fitalat maddesine rastlanmıştır [5].  Bu nedenle Avrupada bir çok ülkede Fitalat içeren oyuncak ve diğer çocuklara yönelik ürünlerin satışı yasaklanmıştır. Oyuncaklar için EN 14372 [6] standardı mevcuttur. Ayrıca oyunncaklardaki Fitalat miktarı REACH kapsamında değerlendirilmektedir. Ülkemizdeki oynuncaklardaki Fitalat Bazı Tehlikeli Maddelerin, Müstahzarların ve Eşyaların Üretimine, Piyasaya Arzına ve Kullanımına İlişkin Kısıtlamalar Hakkında Yönetmelik [7] kapsamında değerlendirilmekte kullanılan Fitalat türünün ürünün ağırlığını %0.1’inden fazla olamayacağını bildirmektedir. Bazı Tüketici Ürünlerinin Tehlikeli Kimyasal Madde İçeriğine Yönelik Piyasa Gözetimi ve Denetimine İlişkin Tebliğ [8] hükümlerine göre bazı ürünlerdeki Fitalat türlerinin analiz edilmesi ve yasal limite uyması zorunludur.

Sonuç

Günlük hayatımızda kullandığımız pek çok üründe Fitalatın farklı çeşitlerinin bulunma olasılığı yüksektir. Fitalatın türüne bağlı olarak uçucu da olabilmekte, solunum yolu ile de vücuda alınabilmektedir. Fitalatlara mağruz kalma sonucu kanserden kısırlığa, karaciğer ve böbrek rahatsızlıklarından erken ergenliğe, astım ve solunum güçlüğünden hormanal bozukluk ve doğum anamolilerine pek çok sağlık problemi meydana gelebilmektedir. Bazı araştırmacılara göre Fitalatları sağlık yönünden etkisi diğer kimyasallarla birleşince daha da artmaktadır. Bu etkilerden korunmak adına Tablo-1 verilen ürün gruplarına özellikle dikkat etmeli, güvenilir olmayan marka ve ürünlerin kesinlikle alınmaması gerekmektedir. Fitalatlara mağruziyetten en fazla çocuklar etkilendiği için çocuklarımız için alacağımız ürünlere özelliklikle dikkat etmeliyiz.

Kaynaklar

[1] Phthalate, Wikipedia Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Phthalate, Erişim Tarihi:14.06.2012
[2] Bradbury J., UK panics over phthalates in babymilk formulae. Lancet 1996; 347: 1541.
[3] IARC, http://monographs.iarc.fr/ENG/Monographs/vol77/mono77-6.pdf, Erişim Tarihi:14.06.2012
[4] Chan PKL, Meek ME. 1994. Di-n-butyl phthalate:  Evaluation of risks to health from environmental exposure in Canada. J Environ Sci Health C Environ Carcinog Ecotoxicol Rev 12(2):257-268.
[5] Ruth Stringer, Paul Johnston & Bea Erry, Greenpeace Research Laboratories, University of Exeter, 2001. Toxic chemicals in a child’s world: an investigation into PVC plastic products. http://www.bvsde.paho.org/bvstox/i/fulltext/child/child.pdf, Erişim Tarihi:14.06.2012
[6] EN 14372, Child use and care articles - Cutlery and feeding utensils -Safety requirements and tests, http://www.ce-inc.org/picture/17594671676.pdf, Erişim Tarihi: 14.06.2012
[7] Bazı Tehlikeli Maddelerin, Müstahzarların ve Eşyaların Üretimine, Piyasaya Arzına ve Kullanımına İlişkin Kısıtlamalar Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete Tarihi: 26.12.2008 Resmi Gazete Sayısı: 27092 Mükerrer.
[8] Bazı Tüketici Ürünlerinin Tehlikeli Kimyasal Madde İçeriğine Yönelik Piyasa Gözetimi ve Denetimine İlişkin Tebliğ, Resmi Gazete Tarihi: 02.04.2011 Resmi Gazete Sayısı: 27893.
[9] Phthalates in school supplies, http://copublications.greenfacts.org/en/phthalates-school-supplies/, Erişim tarihi:15.06.2012
[10] http://www.foodconsumer.org/newsite/Nutrition/Food/girls_puberty_1008100921.html, Erişim Tarihi:15.06.2012
[11] Waring, RH & Harris, RM, Endocrine disrupters – a threat to women's health?,  Maturitas, 68, 111-115, 2011.

Yeniliklerden haberdar olmak için | Bizimle iletişime geçin | Site haritası | Sepetim